In 2018 mocht de historische binnenstad van Leeuwarden zich een jaar lang Culturele Hoofstad van Europa noemen. Het internationale triënnale festival Arcadia 2022, dat zich in heel Friesland afspeelt, is hierop een logisch vervolg. Een hoofdrol is weer weggelegd voor de provinciehoofdstad. Het laat met het unieke programma zien dat het de meest inspirerende binnenstad van 2022 is, die van oudsher een nauwe samenwerking kent tussen de lokale middenstand, vastgoed, de gemeente en het bedrijfsleven.
Leeuwarden-Ljouwert is een stad die het niet moet hebben van zijn ligging en logistieke verbinding. Je bent vanuit de Randstad met de trein eerder in Heerenveen dan in de hoofdstad van de provincie. Toch is een bezoek de moeite waard vanwege de historische binnenstad die alle typische kenmerken heeft van een Nederlandse stad met grachten, bruggen, een waag en 17e eeuwse huizen. In de afgelopen 25 jaar zijn er bijna 40.000 nieuwe inwoners bijgekomen en telt de gemeente nu 125.500 inwoners. Op het nabijgelegen vliegveld landen geen discountvluchten maar stijgen F35 straaljagers op voor missies wereldwijd, zoals in Oekraïne. De binnenstad kent nog een H&M, maar Zara is al vertrokken. In het oude V&D pand aan de Leeuwarder Nieuwstraat zit nu van dezelfde Nederlandse eigenaar Costes en Cotton Club dat 2 juni haar deuren opent. Het winkelrondje door de historische binnenstad is weer in oude luister hersteld, maar er blijft leegstand. Als een dagje uit voor de winkels niet tot je kernaanbod behoort moet je het hebben van andere kwaliteiten.
De grootste stad van de Friese elf steden was in 2018 samen met provincie Fryslân de Culturele Hoofdstad van Europa. Een jaar lang wisten bewoners en ondernemers zich door middel van kunst en cultuur zelf in de kijker te spelen van nationale en vooral internationale bezoekers en media. Waaronder de voorstelling Wereldburgers van de Voorstreek, een toneelstuk over de multiculturele winkelstraat in Leeuwarden-centrum. Leden van toneelgezelschap Tryater en de journalisten van de Leeuwarder Courant tekenden samen verhalen op bij de diverse winkels, kapper en supermarkt. Waar anders dan in Leeuwarden speelt de middenstand een hoofdrol in een kunstwerk? Dat kan alleen maar in Leeuwarden.
Mienskip
Aan de maar liefst 220 grote evenementen en zo’n 800 ‘mienskips-initiatieven’ werkten 65.000 Friezen mee. Dit feest ter ere van de toekomst van Fryslân bereikte 665 miljoen mensen online en offline in Europa. De trots op de provincie werd gevierd, en 5,4 miljoen bezoekers kwamen en zagen met eigen ogen het potentieel van een trots volk met een eigen taal en eigen cultuur. Het organisatiebudget bedroeg 74 miljoen euro destijds. De economische impact voor de provincie en Leeuwarden bedroeg 230-320 miljoen euro, elke euro werd minimaal 2,30 waard.
Een saillant detail is dat in LF2018 het niet alleen op zaterdagen druk was in de winkelstraten van de binnenstad van Leeuwarden, maar tot groot plezier van ondernemers ook op zondagen. Friesland wil die beleving na de moeilijke coronaperiode weer nieuw leven inblazen. Vandaar het besluit om driejaarlijks het cultureel programma Friesland onder de naam Arcadia te organiseren als podium voor makers die de tijd nemen om de wereld te veranderen. De charismatische Sjoerd Bootsma wil als artistiek leider met Arcardia het culturele hoofdstad gevoel driejaarlijks tot en met minstens 2028 herhalen. Hij beschikt over een gigantisch budget, waardoor hij een programma heeft samengesteld wat meteen het grootste cultuurfestival is van Nederland. Talloze partners uit cultuur, onderwijs, overheid en bedrijfsleven werken mee aan Arcadia 2022. Van internationale kunstenaars tot heel veel Friese verenigingen. Voor een heel breed publiek, lokaal en internationaal. Het programma, waarvan twee derde gratis toegankelijk is, beslaat 100 dagen en duurt tot en met 14 augustus. Er zijn vier doelen geformuleerd: versterken economie en toerisme, versterken van het artistieke klimaat, werken aan ecologie en circulaire econome en iedereen doet mee. Van het Fries Museum tot en met de lokale middenstand. Met Zevenhonderdvijftigduizend verwachte bezoeken, waarvan een aanzienlijk deel van buiten Friesland. Dertigduizend Friezen, die meedoen aan tientallen culturele projecten, de meeste door hen zelf geïnitieerd. En dat alles gefinancierd met tien miljoen euro aan subsidie van provincie en gemeenten.
Wandelend bos
Een van de hoogtepunten en pijlers van Arcadia is BOSK, een kunstinstallatie in de binnenstad met 1200 echte bomen die reizen. Gedurende 14 weken kleurt steeds opnieuw een ander deel van het centrum Leeuwarden groen. Dagelijks verplaatsen 100 vrijwilligers uit Leeuwarden en wijde omgeving 150 mobiele bakken met grote en kleine bomen over een lengte van 3,5 kilometer door de binnenstad. Hierdoor groeit het bos op de ene locatie en neemt het af op de andere plek in de binnenstad, en tovert het straten en pleinen om tot groene oases. Het is letterlijk en figuurlijk voortdurend in beweging met watergevers en licht- en geluidskunst. Op deze manier speelt het wandelende bos met je zintuigen. De leidende gedachte is dat de bomen – en daarmee de natuur – een stem krijgen in het ruimtelijk domein. Naast de bewoners worden ondernemers uit de binnenstad uitgenodigd om deel uit te maken van het bos dat gedurende 12 tot 18 dagen in hun straat of plein staat opgesteld. Ondernemers mogen kraampjes of terrassen tussen de bomen plaatsen. Of zelfs speciale producten in hun winkels te verkopen die geïnspireerd zijn op het thema. Er worden al BOSK gebakjes verkocht.
Het tijdelijke stadsbos moet iedereen, niet alleen de Leeuwarders, bewuster maken van wat er moet veranderen om de vernietiging van aarde en atmosfeer te stoppen. Nu al lijkt die opzet geslaagd: naar eigen zeggen krijgt de Arcadia-organisatie tot dusver alleen klachten van Leeuwarders die boos zijn omdat de bomen niet voor hun huis of winkel komen te staan. Landschapsarchitect Bruno Doedens is mede-initiatiefnemer: ‘Als bomen kunnen wandelen, kunnen mensen ook veranderen. Je kunt het een beetje samenvatten met dat wij handelen naar de verhalen waarin wij geloven. Als je dan in de verhalen gelooft die belastend zijn voor de aarde, gaat de aarde er op een gegeven moment aan. Natuurlijk is het duidelijk dat de CO2-uitstoot naar beneden moet, maar het gaat over de mindset daarachter. We moeten geloven in verhalen die niet meer belastend zijn voor de aarde’, zo vat hij zijn filosofie samen.
Honderd dagen met een bos door de stad trekken, is wereldwijd nog nooit gebeurd. Doedens: ‘Het lijkt een onmogelijke opgave, maar ik denk dat de binnenstad van Leeuwarden de beste locatie is voor zo’n project. In het Friese volk zit toch iets anarchistisch, dat we het zelf wel bepalen. Hoezo, kan dit niet? Dit gaan wij gewoon doen!’ BOSK kent ook een cultuur- en educatieprogramma, en een verdiepingsprogramma waarbij de bomen zelfs de Grote of Jacobijnerkerk in gaan. In het Gerechtsgebouw op Zaailand voeren de bomen een rechtszaak over de rechten van de natuur. Bruno Doedens: ‘Daarnaast gaan we met de gemeenteraad drie avonden overleggen over het langetermijndenken en zijn we met scholen in gesprek over hoe de stem van jongeren meer gehoord kan worden. Het gaat erom dat we weer van de aarde gaan houden.’ De meer dan duizend bomen en duizenden zaailingen worden na afloop van BOSK door de gemeente verspreid door de stad geplant.
Leeuwarden bewijst met de continuering van de versterking het culturele hoofdstad imago dat het echt onderscheidend is, wanneer de stad het niet moet hebben van grote winkelketens, grootschalige toeristische attracties of ander Randstedelijk vertier. Pas in 2033 mag Nederland weer mee doen aan het project Europese Culturele Hoofstad van het Jaar.
Rupert Parker Brady van Retaildenkers, publicist, retaildeskundige en aanjager van binnensteden.
foto: Bram Budel
Geplaatst op: 31 mei 2022
